Geçmişten günümüze, Diyarbakır kentinde harman tuğlası üretimi, yaşam mekanlarının inşası için önemli bir yapı malzemesi olarak kullanılmıştır. Harman tuğlası, özellikle kent surları, cami, kilise, ve hamamlar gibi anıtsal yapıların yanı sıra geleneksel evlerin inşasında da yaygın olarak kullanılmıştır. Bu geleneksel tuğla üretimi, günümüzde sınırlı sayıda atölyede, geleneksel yöntemlerle devam etmektedir.
Yapılan araştırmalar, tuğla yapımının bölgede çok eskilere dayandığını göstermektedir. MÖ 3500 dolaylarında Mezopotamya’da kerpicinna geçildiği düşünülmektedir. Pişmiş toprak malzemenin ve tuğlanın standart boyutlarda bir malzeme olarak yapıda kullanılması ise Roma Çağı’na dayanmaktadır. Bu tarihi gelişim, Anadolu coğrafyasında Yunanlılar ve Bizanslıların katkılarıyla şekillenmiştir.
Üretim Aşamaları
Harman tuğlası üretimi, hammadde hazırlanması, şekillendirme, kurutma, pişirme, paketleme ve sevkiyat olmak üzere beş aşamadan oluşur. Hammadde olarak uygun toprak, genellikle Kâbi Köyü (Bağıvar), Karpuzlu Köyü, Karaköprü ve Bismil ilçesinden temin edilir. Toprak, su kenarlarından getirildiği için temiz ve homojendir. Üretim süreci yaz aylarında, özellikle Haziran-Eylül arasında gerçekleşir.
Geleneksel Üretim Teknikleri
Üretim aşamaları sırasında kullanılan geleneksel teknikler, geçmişten günümüze kadar değişmeden sürdürülmüştür. Usta tuğla sayısına göre ücret aldığı için çalışma saatleri değişkenlik gösterir. İnceleme yapılan atölyede uzun yıllardır bu işi yapan ustalar, bir günde ortalama 4500 tuğla üretebildiklerini ifade etmektedir.
Fırın ve Pişirme
Harman tuğlası üretiminde en son aşama pişirmedir. Güneşte kurutulan tuğlaların bir kat kömür, bir kat tuğla şeklinde dizilerek sahra fırını kurulur. Fırın, kesik prizma şeklinde olup alt kısımlarında ateş yakmak ve hava akımı sağlamak amacıyla kanallar bulunur. Pişme süresi 15 gün ile iki ay arasında değişir. Yakma işlemi bitip tuğlalar soğuduktan sonra söküm işlemi başlar.
Geleneksel Sanatın Geleceği
Geleneksel yöntemlerle tuğla üretimi yapan atölyeler, modern tuğla fabrikalarının açılması ve ekonomik zorluklar nedeniyle zor durumda kalmış, birçoğu kapanmıştır. Ancak bu geleneksel sanatın devam etmesi, atölyelerin desteklenmesi ve genç nesillere bu geleneksel tekniklerin aktarılması önemlidir.
Sonuç olarak, Diyarbakır’da harman tuğlası üretimi, tarihi bir geçmişe dayanan ve geleneksel yöntemlerle sürdürülen önemli bir zanaat olarak varlığını sürdürmektedir.
News
